Στην αιτιολογία της γυναικείας υπογονιμότητας εμπλέκονται διάφοροι γενικοί παράγοντες (όπως η ηλικία, τα προηγούμενα βαριά νοσήματα, η ανεπαρκής θρέψη και σπανιότερα ο ψυχολογικός παράγοντας ή το συγκινησιακό stress).
Τα καθοριστικά όμως προβλήματα όταν αναφερόμαστε σε γυναικεία υπογονιμότητα περιλαμβάνουν κυρίως τον ενδοκρινικό και τον σαλπιγγικό παράγοντα και σε μικρότερο βαθμό τον τραχηλικό παράγοντα.
Ο ενδοκρινικός παράγοντας
Ο όρος ενδοκρινικός παράγοντας στην υπογονιμότητα αναφέρεται κυρίως στην ανωοθυλακιορρηξία, που οδηγεί σε ανωμαλίες του εμμηνορρυσιακού κύκλου (ολιγομηνόρροια και αμηνόρροια, πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής) και σπανιότερα στο σύνδρομο του ωχρινοποιημένου άρρηκτου ωοθυλακίου.Στις περιπτώσεις ολιγο- και αμηνόρροιας πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα μπορεί να επιτευχθούν με τις συμβατικές μόνο μεθόδους ωοθυλακιορρηξίας, χωρίς την ανάγκη προσφυγής στις μεθόδους υποβοηθούμενης σύλληψης.
Ο σαλπιγγικός παράγοντας
Ο σαλπιγγικός παράγοντας, που ενοχοποιείται στις 20-30% των περιπτώσεων γυναικείας στειρότητας, αναφέρεται κυρίως σε συγγενείς ανωμαλίες, εγχειρητικά τραύματα και ενδοπυελικές παθήσεις (φλεγμονές και ενδομητρίωση) που συνδέονται ή προκαλούν βλάβη στη φυσιολογική λειτουργία των σαλπίγγων.Ο τραχηλικός παράγοντας
Ο τράχηλος της μήτρας και η τραχηλική βλέννα έχουν ως μοναδικό ρόλο τη διευκόλυνση των διεργασιών της αναπαραγωγής.Ελάττωση της ικανότητας των σπερματοζωαρίων να διεισδύσουν στην τραχηλική βλέννα μπορεί να προέλθει από φλεγμονές του τραχήλου, από αντισπερμικά αντισώματα στην τραχηλική βλέννα ή και στο σπερματικό υγρό, από την επίδραση προγεστερονικών παραγόντων στη βλέννη ή από την παραγωγή παθολογικής βλέννης, όπως στο σύνδρομο PCO (πολυκυστικών ωοθηκών).
Ενδομητρίωση
Ο όρος ενδομητρίωση αναφέρεται σε μια αινιγματική νόσο, που χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη εστιών ενδομητρίου με λειτουργική δραστηριότητα σε θέσεις εκτός της κοιλότητας και του τοιχώματος της μήτρας.Εκτιμάται ότι η ενδομητρίωση ευθύνεται για το 6% περίπου του συνόλου των άτεκνων ζευγαριών, αν και ο ακριβής μηχανισμός δράσης της παραμένει ασαφής. Αναλυτικές μελέτες έδειξαν ότι και μικρού βαθμού ενδομητρίωση σχετίζεται με ουσιαστική μείωση της γονιμότητας.
Η επέκταση της ενδομητρίωσης στις ωοθήκες επιδεινώνει ακόμα περισσότερο την πρόγνωση, πιθανότατα επειδή η ανάπτυξη συμφύσεων στην επιφάνεια παρεμποδίζει την απελευθέρωση και παραλαβή των ωαρίων εκ μέρους της σάλπιγγας.
Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCO)
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι μια ορμονική διαταραχή άγνωστης αιτιολογίας και εμφανίζεται στο 5-10% του γυναικείου πληθυσμού.Συνοδεύεται από ανωμαλίες του κύκλου (ολιγο-, αμηνόρροια) και ανωοθυλακιορρηξία (κύκλοι χωρίς ωρίμανση ωαρίου).
Συχνά συνοδεύεται από παχυσαρκία, αλλά και χαρακτηριστικά που αποδίδονται σε αυξημένη δράση των ανδρογόνων, όπως η υπερτρίχωση, η ακμή και η λιπαρότητα του δέρματος.
Στις περιπτώσεις αυτές η αντιμετώπιση γίνεται με τη χορήγηση φαρμάκων σε μορφή χαπιών ή ενέσεων, τα οποία έχουν ως στόχο την πρόκληση ωοθυλακορρηξίας.
Όταν υπάρχουν και άλλοι παράγοντες υπογονιμότητας, όπως π.χ. ολιγοσπερμία, τότε η φαρμακευτική πρόκληση ωοθυλακορρηξίας μπορεί να συνδυαστεί και με άλλες μεθόδους αναπαραγωγής, όπως η ενδομήτρια σπερματέγχυση ή η εξωσωματική γονιμοποίηση.